خاشمی در نقش جامعه مدنی

( خاشمی در نقش جامعه مدنی )

آنچه اغلب نخبگان و مردم در خصوص وضع موجود بر آن  معتقدند این است که باید تغییری ایجاد کرد . انتخابات علاوه بر اینکه شاخصی برای رضایت , طریقی به سوی رشد سیاسی , مجرایی برای انتقال حق , نماد پیدایش دولت – ملت , نشانه ای برای مردم سالاری و شایسته سالاری , منبعی مشروعیت بخش و سازو کاری در مقابل فرسودگی بوده , ایجاد تغییر و انتقال قدرت بصورت مسالمت آمیز و مدنی نیز از کارکردهای آن می باشد . ما در دنیایی زندگی می کنیم که کثرت و تزاحم خصلت ذاتی اوست و جامعه انسانی نیز به دلیل تنوع علایق , منافع و عقاید نیز دارای همین خصلت می باشد . گروه های همسو و همسود اجتماعی و سیاسی بصورت تدریجی به خود سازمان می دهند و مانند اهرمهایی در سیاست گذاریها و اجرائیات تاثیر می گذارند . اگر رقابت میان گروههای اجتماعی و سیاسی را قانونمند نکنیم , به جنگ همه علیه هم دامن زده و ساختار نظام اجتماعی از هم خواهد پاشید . انتخابات یکی از دستاوردهای مهم انقلاب اسلامی و حاصل مجاهدت ها و درایت بزرگانی که اغلب جان و مال خویش را در این راه تقدیم نمودند می باشد . انتخابات به همه گروههای اجتماعی و سیاسی این فرصت را می دهد که با اتکا به تکیه گاه اجتماعی خود نقشی در حکومت داشته و با رعایت قواعد بازی محیطی صلح آمیز و بدور از خشونت برای فعالیتهای سیاسی خود بسازند . برای دست به دست شدن قدرت راههای بسیاری را می توان تصور نمود که از بین همه آنها انتخابات به عنوان روشی متمدنانه در قانون اساسی ما آمده و مردم ما در طول سی و اندی سال با استفاده از این حق همواره حماسه آفریده اند . در کشورهایی که انتخابات ندارند بدلیلهای دیگری مانند جنگ داخلی ,  کودتا, اغتشاشات سیاسی و در راس آنها انقلاب باعث جابجایی قدرت می شوند که همه این روشها باعث خرابی و ویرانی زیادی می شوند . به قول دوستان اهل سلامت پیشگیری بهتر از درمان است . انتخابات بهترین داروی دردهای سیاسی است . در جامعه شناسی سیاسی برای ایجاد تغییر چهار مدل ارائه شده است که از این قرارند . 1 – تغییر از بالا یعنی اصلاحات . 2 – تغییر از وسط یعنی توسط جامعة مدنی . 3 – تغییر از پایین یعنی انقلاب . 4 – تغییر همه جانبه یعنی ترکیبی از سه مدل فوق . شکاف دولت و ملت به عنوان یک شکاف تاریخی که میراث دولتهای رانتیر تاریخ ماست باید توسط جامعة مدنی ترمیم شده و بعنوان ضربه گیر نظام و سرعت گیر گروههای تندرو از جامعه مدنی یاری جست .

به اختصار می توان جامعه مدنی را حدفاصل دولت و مردم دانست اما به دلایل مختلف در کشور ما جامعه مدنی قدرتمندی که بتواند مطالبات مردم را از مجاری و کانالهای قانونی و به صورت مسالمت آمیز به دولت منتقل کرده و مطالبات مردم و گروهها را با امکانات دولت هم نوسان کند , شکل نگرفته است . بنابراین یکی از اجزاء مدل تغییر نوع چهارم در کشور ما موضوعیت ندارد و سوال این است که جای خالی این نهادها را چگونه باید پر کرد . به نظر این حقیر آقایان هاشمی رفسنجانی و سید محمد خاتمی که بنده به اختصار آنها را ( خاشمی ) نام نهاده ام می توانند در غیاب جامعة مدنی نقش یک جامعه را بازی کنند . چنانچه مستحضرید در دوران پرتلاطم انقلاب و پس از شهادت دکتر بهشتی امام خمینی فرمودند " بهشتی یک ملت بود " پس در می یابیم که خاشمی هم می تواند یک جامعه مدنی دو نفره ای باشند که هم دغدغه ی مطالبات مردم را داشته و هم دغدغه ی اعتلای جمهوری اسلامی ایران را دارند . چنانچه از سوابق آنها پیداست همواره درصدد ترمیم شکاف عظیم دولت و ملت برآمده و با ایثار و فداکاری مانع از تراکم و انباشت مطالبات گروههای مختلف شده و هیجانات برخواسته از این انباشتها را کنترل کرده اند و بیراهه نیست که آنها را " جامعه مدنی دو نفره " بنامیم . در دولتهایی که این دو بزرگوار در راس آنها بوده اند شاهد بودیم که اصلاحات اقتصادی و سیاسی یعنی الگوی تغییر از بالا به معنای اصلاح در دستور کار قرار داشت . چنانچه شاهد بودیم در خصوص کانالیزه کردن خواسته ها و مطالبات همة گروهها و کنترل و هدایت آنها که مانعی برای وقوع احتمالی مدل سوم بود چقدر تلاش و نقش آفرینی کرند در نتیجه می توان گفت که خاشمی هم معتقد به اصلاح امور از بالا و توسط دولت بوده و خود نیز به عنوان جامعة مدنی از وسط نقش آفرینی خواهند کرد و هم برای جلوگیری از هیجانات و تبدیل شدن به صدای گروهها و اقوام و احزاب نقش وکیل الرعایا را به نیکی و خوبی ایفا خواهند نمود . در صورت عدم حضور خاشمی هستند کسانیکه می خواهند با روشهای پوپولیستی و توده ای همة اقشار مردم را بسان دانه های بهم چسبیده شن و توده وار وارد میدان کرده و با استفاده از امکانات بیت المال و تحت عناوین مختلف با دادن امتیازات اندک به جای حقوق معوقه در پی مشارکت تجهیزی و یا تبعی مردم هستند . در جامعه شناسی سیاسی مشارکت تجهیزی , تبعی و یا ده کوره ای را کاریکاتور مشارکت دانسته و هرگز برای خلق و آفرینش حماسه سیاسی آن را کافی و لازم نمی دانند . بلکه در گرو مشارکت فعال که نتیجه خودباوری سیاسی و دگرباوری سیاسی است می توان حماسة سیاسی آفرید . و این مهم اتفاق نمی افتد مگر با حضور همة سلایق و علائق گروهها و اجتماعات . اگر بخواهیم مانند عرصه های نظامی عموما و حماسة آزادسازی خرمشهر خصوصا در عرصة سیاسی هم مانند گذشته حماسه بیافرینیم باید توجه داشته باشیم که بدون نقش آفرینی خاشمی و خیل طرفداران آنها که همگی از طرفداران حفظ و تقویت جمهوری اسلامی ایران هستند کاری بسیار سخت در پیش رو داریم . حدود یک سال پیش بنده در یکی از روزنامه های وزین محلی فارس به نام طلوع مقاله ای نوشته و در خصوص سه رئیس جمهور اخیر و نمرة امتحانی آنها چنین نوشتم : یک مردود – یک مشروط – یک مطلوب . در نظام جمهوری اسلامی ایران مردود باید ردی خود را پذیرفته و بداند که دیگر نظام تک ماده ای هم نمی تواند مشکل گشا باشد و هیچ برادر بزرگتری نمی تواند به جای برادر کوچکتر وارد جلسة امتحان گردد . مشروط نیز به شرط بالا بردن میزان معدل خود می تواند میزان واحدهای بیشتری اخذ نماید . هیچ فرقی هم نمی کند که استاد نمره نداده باشد , شب امتحان برق رفته باشد و با برادر ناتنی هر هفته ای یک مشکل برایش ایجاد کرده باشد . و اما مطلوب که مورد مورد طلب اکثریت جامعه می باشد باید خود را عرضه کرده و برای تغییر اوضاع عمومی جامعه و اعتلای کشور مظلوم و انقلاب شکوهمند اسلامی ایران از همه هستی و آبروی خود مایه گذاشته و برای ترم جدید طراحی نو در اندازد . تاییدات فوق بدین معنا نیست که خاشمی خالی از اشکال و عاری از اشتباه بوده اند بلکه به نوبة خود در نقد آنها و عملکرد گذشته و حال آنها به جد خواهیم کوشید . در پایان از دوستانی که برخلاف بنده اندیشیده و نقدی بر این مقاله وارد دانسته اند مستدعی است نقادی را پیشه کرده و در جهت ارشاد و عاقبت به خیر کردن ما بکوشند و بجای شکستن قلم و قلب ما , با قلم توانا و قلب رئوف خویش ما را شرمندة فرهنگ و ادب خود سازند .

واالسلام

کریم عباسی قشقایی                                             کارشناس ارشد علوم سیاسی